İçe Kapanık İnsanımızı Topluma Kazandırmak: Utançtan Umut Yaratarak
Günümüz toplumunda, "içe kapanıklık" sadece utangaç bir kişilik özelliği olmanın ötesine geçmiş durumda. O, giderek yaygınlaşan bir sosyal krizin simgesi: Hikikomori olarak bilinen, bireylerin aylarca, hatta yıllarca evlerine, odalarına hapsoldukları bir izolasyon hali.
Türkiye'de de bu durum fenomen, gençler arasında sessiz bir salgın gibi yayılıyor. Aileler çaresizce kapıların ardındaki sevdiklerini beklerken, toplum ise bu "görünmez" bireyleri unutuyor. Peki, içe kapanık insanımızı topluma tekrar kazandırmak için ne yapmalıyız?
Bu köşe yazısında, psikolojik araştırmalara dayanarak bu soruya yanıt arayacağım.
Amacım, utanç döngüsünü kırıp umut dolu bir entegrasyon yol haritası çizmek. Zira, bu bireyler kayıp değil; sadece yardım bekleyen potansiyel zenginlik kaynaklarımız.
Hikikomori, ilk olarak 1980'lerde Japonya'da tanımlanan bir durum olsa da, küresel bir sorun haline geldi (Dong et al., 2022). En az altı ay süren sosyal çekilme, bireyin iş, okul veya sosyal ilişkilerden tamamen kopmasıyla karakterize. Odalarına kapanan gençler, temel ihtiyaçlarını bile ailelerinden karşılayarak hayatta kalıyor; gün ışığından kaçınıyor, geceyi internetin sanal dünyasında geçiriyorlar.
Türkiye'de, Erdem Psikiyatri'ye göre, sosyal izolasyon bireylerin becerilerini köreltiyor ve toplumdan kopuk bir hayata yol açıyor (Erdem Psikiyatri, 2024). Benzer şekilde, Evre Psikoterapi Merkezi'nin analizleri, bu çekilmenin dakiklik baskısı, verimlilik beklentisi ve sosyal sorumluluklardan kaçışla tetiklendiğini vurguluyor (Evre Psikoterapi, 2024). Pandemi sonrası bu oranlar patladı: Bir araştırmaya göre, COVID kısıtlamaları sırasında hikikomori benzeri semptomlar yaşayan bireylerde depresyon ve anksiyete %30 oranında arttı (Uchida et al., 2023).
Nedenleri karmaşık; bireysel travmalarla toplumsal baskılar iç içe. Psikolojik faktörler arasında, reddedilme korkusu, düşük öz şefkat ve stresle başa çıkmada vazgeçme eğilimi öne çıkıyor (Nonaka & Sakai, 2021). Japonya'da aile dinamiklerinin baskısı, Türkiye'de ise işsizlik, eğitim sisteminin rekabetçiliği ve sosyal medya illüzyonları tetikleyici. Nonaka ve Sakai'nin (2021) çalışması, enstrümantal destek arayışının düşük olmasının çekilmeyi %24 oranında artırdığını gösteriyor.
Aileler, "tembellik" diye etiketleyerek utandırmaya çalışıyor, oysa bu, sorunu derinleştiriyor. Toplum olarak, içe kapanık bireyleri "başarısız" diye damgalıyoruz; oysa onlar, hiper-gerçek bir sanal dünyada hayatta kalmaya çalışıyor. Bu izolasyon, sadece bireyi değil, toplumu da fakirleştiriyor: Ekonomik kayıp, aile yükü ve kültürel çeşitliliğin azalması gibi.
Toplumsal etkileri yıkıcı. İzole bireyler, depresyon, anksiyete ve hatta intihar riskiyle karşı karşıya (Orsolini et al., 2024). Ergenlerde, sosyal fobi ve kimlik krizi komorbidite olarak görülüyor; genç yetişkinlerde ise travmatik olaylar tetikleyici. Orsolini ve arkadaşlarının (2024) scoping derlemesi, 15 çalışmada heterojen bulgulara rağmen, çekilmenin %40'ının psikiyatrik bozukluklarla ilişkili olduğunu ortaya koyuyor. Türkiye'de, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nın "Beyond the Doorstep" projesi, bu izolasyonun aile iletişim eksikliği ve düşük sosyoekonomik statüyle bağlantısını vurguluyor (Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2024). Proje, dört ülkede (Türkiye dahil) farkındalık artırmayı hedefliyor: Okullarda erken tespit, gençlik çalışanlarının eğitimi ve aile terapileriyle. Ne yazık ki, bizde hala tabu; aileler utançtan yardım aramıyor, bireyler ise "görünmez" kalıyor.
Peki, çözüm nerede? Reintegrasyon, utançtan pride'a (gurura) geçişle başlıyor. Japon deneyimleri, erken müdahalenin prognozu %70 iyileştirdiğini gösteriyor (Dong et al., 2022). Temel strateji: Multidisipliner yaklaşım. Psikoterapi, bireysel ve aile odaklı olmalı. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), kaygı yönetiminde etkili; sosyal beceri eğitimiyle bireyler adım adım dışarı çıkıyor (Orsolini et al., 2024). Evre Psikoterapi'ye göre, yüz yüze iletişim egzersizleri ve topluma bağlantı kurma, vazgeçme eğilimini %19 azaltıyor (Evre Psikoterapi, 2024).
Aileler için psikoeğitim şart: "Beyond the Doorstep" projesi, ev ziyaretleri ve güvenli ortamlar yaratmayı öneriyor – tiyatro oyunları, zaman çizelgeleri gibi interaktif yöntemlerle (Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2024).
Toplum düzeyinde, okullar ve iş yerleri kapsayıcı olmalı. Zorbalık önleme programları, ruh sağlığı eğitimleri entegre edilmeli. Nonaka ve Sakai (2021), öz şefkat eğitiminin stres yönetimini güçlendirdiğini; fiziksel aktivitelerin (dış mekan sporları) izolasyonu kırdığını belirtiyor. Sanal gerçeklik terapileri, sanal dünyadan gerçeğe köprü kuruyor. Türkiye'de, Sosyal Hizmet Merkezleri ve 183 Hattı gibi kaynaklar genişletilmeli. Medya, belgesellerle farkındalık yaratmalı – örneğin, Hikikomori Italia'nın başarı hikayeleri ilham verebilir.
Kişisel bir not: Yıllar önce, bir hastamın odasından çıkan ilk adımı hatırlıyorum. Ailesi utançla susarken, biz "gurur" dedik. O genç, bugün bir STK'da çalışıyor. Bu, mümkün. Toplum olarak, içe kapanık bireyleri damgalamak yerine, kapıları aralamalıyız. Politika yapıcılar, ulusal bir hikikomori stratejisi geliştirsin: Erken tarama, erişilebilir terapi ve iş entegrasyonu programları. Aileler, yargılamayı bırakıp desteklesin. Bireyler, küçük adımlarla başlasın – bir yürüyüş, bir sohbet.
Sonuçta, içe kapanık insanımız, toplumun aynası. Onları kazandırmazsak, hepimiz kaybederiz. Umut, utancın panzehiri. Hadi, kapıları açalım hep birlikte :-)
Kaynakça
Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2024). Beyond the doorstep: Hikikomori farkındalık ve önleme aracı seti. https://www.aile.gov.tr/media/154985/toolkit-beyond-the-doorstep-tu-rkc-e-versiyon-2024-02-13-amt-11-01-47.pdf
Dong, B., Li, D., & Baker, G. B. (2022). Hikikomori: A society-bound syndrome of severe social withdrawal. Psychiatry and Clinical Psychopharmacology, 32(2), 167–173. https://doi.org/10.5152/pcp.2022.22429
Erdem Psikiyatri. (2024, 13 Mart). Hikikomori ve erken teşhisi. https://www.erdempsikiyatri.com/hikikomori-ve-erken-teshisi
Evre Psikoterapi. (2024, 28 Ekim). Hikikomori (sosyal içe çekilme) nedir? Belirtileri tedavisi. https://www.evrepsikoterapi.com/hikikomori-sosyal-ice-cekilme-nedir-belirtileri-tedavisi/
Nonaka, S., & Sakai, M. (2021). Psychological factors associated with social withdrawal (hikikomori). Psychiatry Investigation, 18(5), 463–470. https://doi.org/10.30773/pi.2021.0050
Orsolini, L., Latini, R., Pompili, M., & Volpe, U. (2024). Hikikomori (prolonged social withdrawal) and co-occurring psychiatric disorders and symptoms in adolescents and young adults: A scoping review. Comprehensive Psychiatry, 152, Article 152573. https://doi.org/10.1016/j.comppsych.2024.152573
Uchida, Y., Norasakkunkit, V., & Kitayama, S. (2023). A survey of changes in the psychological state of individuals with hikikomori during COVID-19 lockdowns. Journal of Intelligence, 11(8), 82. https://doi.org/10.3390/jintelligence11080082