Akran Terörü: Tanım, Nedenler, Sonuçlar ve Çözüm Önerileri
Okullarda ve gençler arasında en sık karşılaşılan sorunlardan biri “akran zorbalığı”dır. Ancak bu olgunun şiddetli, sürekli ve mağdur üzerinde yıkıcı etki yaratan biçimi “akran terörü” olarak tanımlanır. Akran terörü, yalnızca bireyler arası bir çatışma değil, sistematik bir şiddet biçimidir. Güç dengesizliği, tekrarlılık ve mağdurun kendini savunamaması bu sürecin temel özellikleri arasındadır (Olweus, 2013). Akran terörü fiziksel saldırıdan sözel hakarete, sosyal dışlamadan dijital zorbalığa kadar farklı biçimlerde kendini gösterir. Özellikle günümüzde internet ve sosyal medya, zorbalığın sınırlarını genişleterek mağdurun özel alanına kadar girmesine neden olmuştur (Smith & Steffgen, 2013).
Bu makalede akran terörünün kavramsal çerçevesi, nedenleri, sonuçları ve çözüm yolları bilimsel araştırmalar ışığında ele alınacaktır. Ayrıca bu süreçte yapılması gereken doğru müdahaleler ve yapılmaması gereken hatalı yaklaşımlar incelenecektir.
Akran zorbalığı, bir bireyin yaşıtları tarafından tekrar eden ve zarar verme niyeti taşıyan olumsuz davranışlara maruz kalmasıdır (Rigby, 2020). Akran terörü ise bu zorbalığın sistematik, yoğun ve mağdurun yaşam kalitesini ciddi şekilde tehdit eden biçimidir. Terör kavramı burada bireysel şiddeti aşan, mağduru sürekli korku, çaresizlik ve yetersizlik duygusu içinde tutan şiddet türünü tanımlar.
Günümüzde siber akran terörü, mağduru 7/24 baskı altında tutabilmesi açısından özellikle yıkıcıdır (Kowalski, Limber, & McCord, 2019).
Akran terörünün ortaya çıkışında birçok faktör etkilidir:
Akran terörüne maruz kalan çocuk ve gençlerde ciddi ruhsal, sosyal ve akademik sorunlar ortaya çıkmaktadır.
Uzun vadede akran terörü, mağdurun yetişkinlik döneminde de ruhsal ve sosyal uyum sorunları yaşamasına yol açabilir (Takizawa, Maughan, & Arseneault, 2014).
Akran terörü ile mücadelede çok boyutlu bir yaklaşım gerekir.
Akran terörü bireysel bir sorun değil, ekolojik bir problemdir. Çocuğun içinde bulunduğu aile, okul ve toplum ekosistemi birlikte değerlendirilmelidir. Araştırmalar, bütüncül okul programlarının bireysel müdahalelere göre çok daha etkili olduğunu göstermektedir (Ttofi & Farrington, 2011). Ayrıca dijital çağda siber zorbalığa karşı medya okuryazarlığı programları zorunluluk haline gelmiştir.
Türkiye bağlamında ise akran terörüne karşı milli ve manevi değerlerle harmanlanmış, çocukların aidiyet ve sorumluluk duygusunu geliştiren programların daha etkili olacağı söylenebilir. Çünkü toplumsal kültür, bireyin davranış kalıplarını doğrudan şekillendirir.
Akran terörü, sadece çocukların değil toplumun geleceğini tehdit eden bir olgudur. Erken müdahale, bütüncül yaklaşımlar ve iş birliğiyle bu sorunla mücadele mümkündür. Mağdurun güçlendirilmesi, zorbanın dönüştürülmesi ve seyircilerin sessizliğinin kırılması sürecin anahtarıdır. Sessizlik ve görmezden gelmek yerine, şiddetin her türüne karşı bilinçli ve kararlı duruş sergilemek çocukların daha güvenli bir dünyada büyümesini sağlayacaktır.
Holt, M. K., Vivolo-Kantor, A. M., Polanin, J. R., Holland, K. M., DeGue, S., Matjasko, J. L., ... & Reid, G. (2015). Bullying and suicidal ideation and behaviors: A meta-analysis. Pediatrics, 135(2), e496–e509. https://doi.org/10.1542/peds.2014-1864
Kowalski, R. M., Limber, S. P., & McCord, A. (2019). A developmental approach to cyberbullying: Prevalence and protective factors. Aggression and Violent Behavior, 45, 20–32. https://doi.org/10.1016/j.avb.2018.02.009
Olweus, D. (2013). School bullying: Development and some important challenges. Annual Review of Clinical Psychology, 9, 751–780. https://doi.org/10.1146/annurev-clinpsy-050212-185516
Özdemir, M., & Stattin, H. (2011). Bullies, victims, and bully–victims: A longitudinal examination of the effects of bullying roles on psychological health among Swedish schoolchildren. Journal of Adolescence, 34(6), 1159–1169. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2011.03.002
Rigby, K. (2020). Bullying in schools: Addressing desires, not only behaviors. Cambridge University Press.
Smith, P. K., & Steffgen, G. (Eds.). (2013). Cyberbullying through the new media: Findings from an international network. Psychology Press.
Takizawa, R., Maughan, B., & Arseneault, L. (2014). Adult health outcomes of childhood bullying victimization: Evidence from a five-decade longitudinal British birth cohort. American Journal of Psychiatry, 171(7), 777–784. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2014.13101401
Ttofi, M. M., & Farrington, D. P. (2011). Effectiveness of school-based programs to reduce bullying: A systematic and meta-analytic review. Journal of Experimental Criminology, 7(1), 27–56. https://doi.org/10.1007/s11292-010-9109-1