Akran Terörü: Tanım, Nedenler, Sonuçlar ve Çözüm Önerileri

Giriş

Okullarda ve gençler arasında en sık karşılaşılan sorunlardan biri “akran zorbalığı”dır. Ancak bu olgunun şiddetli, sürekli ve mağdur üzerinde yıkıcı etki yaratan biçimi “akran terörü” olarak tanımlanır. Akran terörü, yalnızca bireyler arası bir çatışma değil, sistematik bir şiddet biçimidir. Güç dengesizliği, tekrarlılık ve mağdurun kendini savunamaması bu sürecin temel özellikleri arasındadır (Olweus, 2013). Akran terörü fiziksel saldırıdan sözel hakarete, sosyal dışlamadan dijital zorbalığa kadar farklı biçimlerde kendini gösterir. Özellikle günümüzde internet ve sosyal medya, zorbalığın sınırlarını genişleterek mağdurun özel alanına kadar girmesine neden olmuştur (Smith & Steffgen, 2013).

Bu makalede akran terörünün kavramsal çerçevesi, nedenleri, sonuçları ve çözüm yolları bilimsel araştırmalar ışığında ele alınacaktır. Ayrıca bu süreçte yapılması gereken doğru müdahaleler ve yapılmaması gereken hatalı yaklaşımlar incelenecektir.

Kavramsal Çerçeve

Akran Zorbalığı ve Akran Terörü

Akran zorbalığı, bir bireyin yaşıtları tarafından tekrar eden ve zarar verme niyeti taşıyan olumsuz davranışlara maruz kalmasıdır (Rigby, 2020). Akran terörü ise bu zorbalığın sistematik, yoğun ve mağdurun yaşam kalitesini ciddi şekilde tehdit eden biçimidir. Terör kavramı burada bireysel şiddeti aşan, mağduru sürekli korku, çaresizlik ve yetersizlik duygusu içinde tutan şiddet türünü tanımlar.

Akran Terörünün Türleri

1. Fiziksel terör: Dövme, itme, eşyaları çalma veya zarar verme.
2. Sözel terör: Hakaret, alay, lakap takma.
3. Psikolojik/sosyal terör: Dışlama, görmezden gelme, sosyal ilişkilerden koparma.
4. Siber terör: İnternette aşağılayıcı içerikler paylaşma, tehdit mesajları gönderme.

Günümüzde siber akran terörü, mağduru 7/24 baskı altında tutabilmesi açısından özellikle yıkıcıdır (Kowalski, Limber, & McCord, 2019).

Nedenler

Akran terörünün ortaya çıkışında birçok faktör etkilidir:

Bireysel Faktörler

• Düşük empati düzeyi
• Dürtü kontrol sorunları
• Güç ve kontrol arayışı
• Travmatik yaşantılar (Özdemir & Stattin, 2011)

Ailevi Faktörler

• Aile içi şiddet
• Otoriter veya ihmalkâr ebeveynlik
• Sevgi ve ilginin eksikliği
• Çocuğun model aldığı kişilerde saldırgan davranışlar

Okul Faktörleri

• Yetersiz denetim
• Adil olmayan disiplin politikaları
• Öğretmenlerin pasif tutumu
• Rekabetçi ve destekten yoksun okul iklimi

Toplumsal Faktörler

• Şiddeti normalleştiren medya içerikleri
• Erkeklik ya da güç odaklı kültürel normlar
• Sosyal adaletsizlik ve ayrımcılık

Sonuçlar

Akran terörüne maruz kalan çocuk ve gençlerde ciddi ruhsal, sosyal ve akademik sorunlar ortaya çıkmaktadır.

Psikolojik Etkiler

• Kaygı bozuklukları, depresyon ve travma sonrası stres bozukluğu
• Düşük benlik saygısı
• İntihar düşünceleri ve girişimleri (Holt et al., 2015)

Akademik Etkiler

• Derse ilgisizlik
• Devamsızlık ve okuldan kaçma
• Başarı düşüklüğü

Sosyal Etkiler

• İzolasyon ve yalnızlık
• Güven kaybı
• Antisosyal davranışlara yönelim

Uzun vadede akran terörü, mağdurun yetişkinlik döneminde de ruhsal ve sosyal uyum sorunları yaşamasına yol açabilir (Takizawa, Maughan, & Arseneault, 2014).

Yapılması Gerekenler

Akran terörü ile mücadelede çok boyutlu bir yaklaşım gerekir.

Öğrenci Düzeyi

• Empati ve iletişim becerilerini geliştiren eğitimler
• Özsaygı güçlendirici psikososyal programlar
• Güvenli bildirim mekanizmaları

Öğretmen ve Okul Düzeyi

• Öğretmenlere zorbalığı tanıma ve müdahale eğitimi
• Açık ve net okul kuralları
• Akran arabuluculuk ve destek grupları
• Okul psikolojik danışmanlarıyla iş birliği

Aile Düzeyi

• Çocuğun duygularını dinlemek ve ciddiye almak
• Sevgi ve güven temelli ebeveynlik
• Zorbalıkla karşılaşıldığında öğretmenle iş birliği yapmak

Toplumsal ve Devlet Düzeyi

• Şiddet karşıtı kampanyalar
• Belediyelerin çocuk dostu sosyal alanlar kurması
• Dijital zorbalığa karşı yasal düzenlemeler
• Milli Eğitim politikalarında zorbalığı önleyici ulusal programlar

Yapılmaması Gerekenler

• Mağduru suçlamak: “Sen de karşılık verseydin” gibi ifadeler çocuğu daha da yalnızlaştırır.
• Görmezden gelmek: Sessizlik zorbalığı besler.
• Aşırı cezalandırıcı olmak: Sadece zorbayı cezalandırmak, davranışı gizli hale getirir.
• Mağduru izole etmek: Onu sınıftan veya arkadaş grubundan uzaklaştırmak çözüm değildir.
• İfşa etmek: Çocuğun kimliğini sosyal medyada teşhir etmek travmayı derinleştirir.

Tartışma ve Öneriler

Akran terörü bireysel bir sorun değil, ekolojik bir problemdir. Çocuğun içinde bulunduğu aile, okul ve toplum ekosistemi birlikte değerlendirilmelidir. Araştırmalar, bütüncül okul programlarının bireysel müdahalelere göre çok daha etkili olduğunu göstermektedir (Ttofi & Farrington, 2011). Ayrıca dijital çağda siber zorbalığa karşı medya okuryazarlığı programları zorunluluk haline gelmiştir.

Türkiye bağlamında ise akran terörüne karşı milli ve manevi değerlerle harmanlanmış, çocukların aidiyet ve sorumluluk duygusunu geliştiren programların daha etkili olacağı söylenebilir. Çünkü toplumsal kültür, bireyin davranış kalıplarını doğrudan şekillendirir.

Sonuç

Akran terörü, sadece çocukların değil toplumun geleceğini tehdit eden bir olgudur. Erken müdahale, bütüncül yaklaşımlar ve iş birliğiyle bu sorunla mücadele mümkündür. Mağdurun güçlendirilmesi, zorbanın dönüştürülmesi ve seyircilerin sessizliğinin kırılması sürecin anahtarıdır. Sessizlik ve görmezden gelmek yerine, şiddetin her türüne karşı bilinçli ve kararlı duruş sergilemek çocukların daha güvenli bir dünyada büyümesini sağlayacaktır.

Kaynakça

Holt, M. K., Vivolo-Kantor, A. M., Polanin, J. R., Holland, K. M., DeGue, S., Matjasko, J. L., ... & Reid, G. (2015). Bullying and suicidal ideation and behaviors: A meta-analysis. Pediatrics, 135(2), e496–e509. https://doi.org/10.1542/peds.2014-1864

Kowalski, R. M., Limber, S. P., & McCord, A. (2019). A developmental approach to cyberbullying: Prevalence and protective factors. Aggression and Violent Behavior, 45, 20–32. https://doi.org/10.1016/j.avb.2018.02.009

Olweus, D. (2013). School bullying: Development and some important challenges. Annual Review of Clinical Psychology, 9, 751–780. https://doi.org/10.1146/annurev-clinpsy-050212-185516

Özdemir, M., & Stattin, H. (2011). Bullies, victims, and bully–victims: A longitudinal examination of the effects of bullying roles on psychological health among Swedish schoolchildren. Journal of Adolescence, 34(6), 1159–1169. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2011.03.002

Rigby, K. (2020). Bullying in schools: Addressing desires, not only behaviors. Cambridge University Press.

Smith, P. K., & Steffgen, G. (Eds.). (2013). Cyberbullying through the new media: Findings from an international network. Psychology Press.

Takizawa, R., Maughan, B., & Arseneault, L. (2014). Adult health outcomes of childhood bullying victimization: Evidence from a five-decade longitudinal British birth cohort. American Journal of Psychiatry, 171(7), 777–784. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2014.13101401

Ttofi, M. M., & Farrington, D. P. (2011). Effectiveness of school-based programs to reduce bullying: A systematic and meta-analytic review. Journal of Experimental Criminology, 7(1), 27–56. https://doi.org/10.1007/s11292-010-9109-1