Din Algısı!
En yalın ifadeyle din, kökeni ve dayanağı ne olursa olsun, kişinin kendi hür iradesiyle seçtiği yaşam biçimi ve aynı zamanda itikâdi, hukuki, siyasi, ahlaki, ferdî ve içtimai bütün değerlerin kaynağıdır. Bu yönüyle hayat yolculuğunda insanı ruhsal, zihinsel ve duygusal açıdan şekillendiren unsurların başında gelen din, teorik olarak insana bir hayat nizamı telkin ederken; pratikte de telkin ettiği değerler manzumesi ekseninde ahlaki bir duruşa referans olmaktadır.
Din, kişilik ve kimlik inşasında belirleyicidir
İnsanın içsel yönünü tanımlayan “kişilik” ve dışa yansıyan yüzünü ifade eden “kimlik” inşasında din, köklü, kuşatıcı ve evrensel bir sosyal kurum olarak hemen her türlü tutum ve davranışın belirleyicisidir. Bu sebeple bireysel ve sosyal hayatta dinin karşılık bulamayacağı veya müdahil olamayacağı bir alandan söz etmek, din ile ilişkilendirilemeyecek bir söz, tavır ve davranıştan bahsetmek imkânsızdır. Şayet bir din, müntesiplerine yaşam biçimi teklif etmiyorsa ya da hayatın tamamını kuşatmıyorsa, o din hayat için bir aksesuar olmaktan başka bir anlam ifade etmez.
Dinsiz bir hayat mümkün mü?
Bu gerçekten hareketle, dinsiz bir hayatın mümkün olamayacağını rahatlıkla söyleyebiliriz. Herhangi bir dine inanmadan, onun telkin ettiği hayat tarzını benimsemeden veya teklif ettiği ilke, ölçü ve değerlere bağlı kalmadan yaşama iddiası, insanın kendisini kandırmasından başka bir şey değildir. Çünkü böyle bir yaklaşımı savunan kimselerin de aslında yaşam biçimlerini dayandırdıkları ve benimsedikleri değerlere referans addettikleri başka bir varlık yahut inanç sistemi bulunmaktadır.
Hayatı kuşatan din
Şu bir gerçek ki dinin hayatla sıkı bir ilişkisi vardır. Her insan ve her toplum, otorite (rab) kabul ettiği herhangi bir varlığın, olgunun veya sistemin değerleri üzerine bir hayat inşa eder. Dolayısıyla hayata yön veren ve (itikâdi, siyasi, ferdî, içtimai, hukuki ve ahlaki) değerlere referans olan her ne ise onu din olarak tanımlamak mümkündür. Nitekim Kur’an’da, kendi hevâ ve hevesini ilah edinenlerden bahsedilmektedir. (Furkan, 25/43.)
Kur’an-ı Kerim’de, inkârcıların varlık ve hayat tasavvurları tenkit edilirken, onların yaşam biçimleri “din” olarak nitelendirilmektedir. Kâfirun Suresi bunun en açık örneğidir. Ancak Kur’an-ı Kerim’de onların inandıkları, benimsedikleri ve yaşadıkları dinin Allah katında kabul görmeyeceği, buna karşın makbul ve muteber olan yegâne dinin İslam olduğu ifade edilmektedir.
İslam’ın eşsizliği
İslam’ın yegâne makbul din oluşu; sahip olduğu kaynak, getirdiği ilkeler ve hayata dair ortaya koyduğu tevhit, adalet, merhamet, emanet gibi değerler sebebiyle eşsiz bir inanç sistemi ve ideal bir hayat nizamı teklif etmesindendir. Çünkü onun dışındaki bütün inanç sistemleri, varlığı, hayatı ve ötesini bütün boyutlarıyla izah etme noktasında yetersiz kalmakta; insanın anlam arayışına doyurucu cevaplar verememektedir. Bu sebeple Allah’ın insanlar için seçip gönderdiği, beğenip razı olduğu İslam’dan başka bir din arayışına girenlerin ahirette ziyan edenlerden olacağı haber verilmektedir. (Âl-i İmran, 3/19, 85; Maide, 5/3.)
Algı yönetimi ve din
Din algısı, diğer tüm algılar gibi yönlendirici etkilere daima açıktır. Nitekim duygu ve algıların sistematik yönlendirmeye maruz kaldığı günümüzde, dinin baskıcı, müdahaleci, zorlayıcı ve sınırlayıcı unsur olarak görülmesi ve onun temsil ettiği değerlerin hayatın dışına itilmesi çokça müşahede edilen bir durumdur. Aslında bu durum, dine karşı yeni din ihdas etme teşebbüsünün bir yansımasıdır. Bir başka ifadeyle dinler arası mücadelenin bir tezahürüdür.
Bu mücadelede yenik düşen taraf, bazı zamanların, davranışların, merasimlerin çeşnisi hâline dönüştürdüğü dini hayatın diğer alanlarından soyutlayabilmektedir. Örneğin doğum, ölüm, düğün gibi zamanlarda müntesibi olduğu dinin telkin ettiği değer ve ilkeler çerçevesinde bir tutum benimserken; diğer zamanlarda sanki o dinin bir teklifi veya dinî ilke ve değerlerin etkisi yokmuş gibi bir tutum sergileyebilmektedir.
Dinin hayatla ilişkisinin parçalanması
Böylece hayattan parça parça koparılan din, zamanla soyut bir kimliğin silik bir ifadesi olarak vicdana hapsedilmiş, sadece bir aidiyet referansına dönüşebilmektedir. Nihayetinde dinin hayatın her alanına müdahil olmaması gerektiği kabulüyle başlayan bu süreç, hakikatte kişinin kendi dinini hepten yeni bir din telakkisine kurban etmesiyle sonuçlanabilmektedir.
Bu tehlike, en fazla da hayatın tamamını kuşatacak ilke ve değerler telkin eden bir inancın müntesipleri olarak Müslümanları tehdit etmektedir. “Hangi çağda yaşıyoruz? Bu devirde olacak şey mi?” gibi klişe ifadelerle, bugün İslam’ın bazı ilke, ölçü ve hükümlerinin ötelenmeye çalışılması ve zamanın, mekânın, hayatın bazı bölümlerine özerklik atfederek oralarda dinden azade bir davranış biçimi tercih edilmesi, başka nasıl izah edilebilir ki?
Duyguların farklılaşması, değerlerin çöküşü
Müslümanın namazdaki duyarlılığını, oruç ve hac ibadetindeki hassasiyetini; aile ortamında, çalışma hayatında, sosyal hayatta, eğitimde, ticarette, ziraatta, sanatta, eğlencede görememek, başka ne ile açıklanabilir ki?
Şayet bir Müslümanın camideki duygu dünyasıyla çarşıdaki duygu dünyası farklılaşmış; ibadet ederken gösterdiği berrak ve müstakim duruş, hayatının diğer alanlarında bulanıklaşmışsa, bu durumun din algısı noktasında derin bir yanılgı ve devasa bir savruluş olduğunu görmek zorundayız. Zira İslam, hayatın tamamını kuşatan; insana yolunu ve yönünü gösteren, sözüne, sükûtuna, tutumuna ve büsbütün hayatına istikamet veren bir dindir.
Söz değil eylem Müslümanlığı
İslam’ı kendisi için din olarak seçen ve gereklerine iman eden kimse elbette Müslümandır. Ancak Müslümanlık, sadece ikrardan ibaret değildir. Bu ikrar, aynı zamanda duygu, düşünce ve eylem boyutuyla hayatın her alanının İslam’a göre tanzim edilmesini gerektirir.
Müslümanın hayatında İslam’ı ilgilendirmeyen bir alan varsa, orayı tanzim eden başka bir din var demektir. Zira insanın duygu, düşünce ve davranışlarını yasladığı değerlere kaynaklık eden veya bir başka ifadeyle değerler sisteminin merkezine konan şey, aslında benimsenen dinin ta kendisidir.
Rehberlere olan ihtiyaç
Bize bu gerçeği fark ettirecek, bizi kendimizle yüzleştirecek; fıtri kıvamımızı koruyup gerçek kişilik ve kimliğimizle varlık gösterebilmemizin yolunu açacak dostlara, rehberlere ve önderlere daima ihtiyaç duyarız. Bu ihtiyaç, fıtratımızı yabancılaştıran gelişmelerin bizi günbegün örselediği zamanımızda kendini daha fazla hissettirmektedir.
Fahri SAĞLIK
Emekli Müftü